Ευχαριστούμε τον κ. Γιάννη Λασκαράκη, εκδότη της εφημερίδας “Η Γνώμη” και πρώην δημοτικό σύμβουλο, για την παραχώρηση της νέας, εμπλουτισμένης πρότασής του για τον Πολιτιστικό Τουρισμό στη Μακεδονία και Θράκη.

Διαβάστε την παρουσίαση και κατεβάστε τα slides σε μορφή Powerpoint στο τέλος της ανάρτησης.

==============

Διατρέχοντας Την Εγνατία

Πρόταση Για Τον Πολιτιστικό Τουρισμό Στη Μακεδονία Και Θράκη

Του Γιάννη Λασκαράκη

Ένας δρόμος 2.500 χρόνων

Όταν στη δεκαετία του 60 πρωτάκουσα τον όρο «σύγχρονη Εγνατία οδός» από τον καθηγητή μου της οδοποιίας στο Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης, δεν φανταζόμουν ότι θα έφθανε μία μέρα που ο οδικός αυτός άξονας θα αποτελούσε για την χώρα μας και ιδιαίτερα για την Βόρεια Ελλάδα μια χειροπιαστή πραγματικότητα.

O αείμνηστος καθηγητής Σκοπετέας οραματίζονταν από τότε ένα δρόμο που θα ένωνε την Ρώμη με την Κωνσταντινούπολη, όπως ακριβώς συνέβαινε με την ιστορική οδό στα Ρωμαϊκά και Βυζαντινά χρόνια.

Συνήθιζε να μας λέει μάλιστα ότι όταν κατασκευασθεί αυτός ο άξονας η Ελλάδα θα αποκτήσει και την οριζόντιά της διάσταση. «Θα είναι σαν να απλώνει τα χέρια της», μας έλεγε παραστατικά.

Η Αρχαία Εγνατία κατασκευάστηκε τον 2^ο αιώνα π.Χ. από τους Ρωμαίους και διατηρήθηκε σε χρήση μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα. Εάν μάλιστα θεωρήσουμε την Εγνατία συνέχεια της προϋπάρχουσας «κάτω οδού», τμήμα της οποίας στη Θράκη και την Μακεδονία (σύμφωνα με τον Θουκυδίδη), ακολούθησαν τα στρατεύματα του Δαρείου και του Ξέρξη στις αρχές του 5^ου αιώνα π.Χ., αλλά και το στράτευμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τότε μιλάμε για ένα διεθνή δρόμο που έχει ζωή 2.500 χρόνων. Ολόκληρη η ΕΓΝΑΤΙΑ θα πρωταγωνιστήσει στην τελική σύγκρουση του 42 π.Χ. μεταξύ του Αντωνίου και Οκταβιανού (Τριανδρία) και των δολοφόνων του Ιουλίου Καίσαρα (Δημοκρατικών) Βρούτου και Κάσσιου. Οι αντίπαλοι έφθασαν στην πεδιάδα των Φιλίππων δια μέσου της Εγνατίας, από αντίθετες κατευθύνσεις. Ο στρατός της Τριανδρίας από το Δυρράχιο και των Δημοκρατικών από τον Ελλήσποντο. Την Εγνατία διέσχισε ο Απόστολος Παύλος κηρύσσοντας τον Χριστιανισμό και από αυτήν περνούσαν από τον 11^ο έως τον 13^ο αιώνα οι ορδές των Σταυροφόρων από την Δύση προς την Ανατολή.

Οι τοπογράφοι που χάραξαν την ΕΓΝΑΤΙΑ από τα λιμάνια της σημερινής Αλβανίας Δυρράχιο και Φιερ (Απολλωνία), μέχρι τον Έβρο και τελικά μέχρι την Κωνσταντινούπολη, έπρεπε να αναζητήσουν ορεινά περάσματα κατάλληλα για αμαξήλατη οδό, ενώ στην Μακεδονία και τη Θράκη η οδός έπρεπε να διασχίζει έλη, ποτάμια και εκτάσεις που πλημμύριζαν Τα λίγα σημεία όπου σήμερα σώζεται είναι εκείνα όπου η σύγχρονη χάραξη παρέκκλινε της αρχαίας οδού, την οποία, κατά βάση, ακολουθούν οι νέες χαράξεις, και όπου δεν υπήρχε εντατική καλλιέργεια της γης. κυρίως στις ορεινές περιοχές.

Οι ανασκαφές έφεραν στο φως και σημαντικά ευρήματα συγκροτημάτων που θεωρούνται σταθμοί της Εγνατίας, με λουτρικές εγκαταστάσεις και άλλα κτίσματα για την ανάπαυση των ταξιδιωτών. Χαρακτηριστικός είναι ο σταθμός της Εγνατίας στο Ακόντισμα της Καρβάλης και η Χάνα στην Τραϊανούπολη του Έβρου.

Η διαδρομή της Αρχαίας Εγνατίας μέσα στην Αλβανία και την ΠΓΔΜ

Ο Στράβων στη Γεωγραφία του περιγράφει επιγραμματικά την πορεία της από το Δυρράχιο και την Απολλωνία μέχρι την Θεσσαλονίκη. Αναφέρει μάλιστα ότι η διαδρομή αυτή ήταν 267 ρωμαϊκά μίλια (ένα μίλι=1,48 χιλιόμετρα). Η ανακάλυψη μιλιοδείκτη στις επιχώσεις του Γαλλικού ποταμού, που φέρει εκτός από το όνομα του ανθύπατου Εγνατίου (από τον οποίο πήρε το όνομά της η οδός) και τον αριθμό ΠΞ (260), δηλαδή τον αριθμό των μιλίων από την αφετηρία, επιβεβαιώνει την ακρίβεια των μετρήσεων του Στράβωνα, δεδομένου ότι ο Γαλλικός ποταμός απέχει από την Θεσσαλονίκη 7 ρωμαϊκά μίλια.

Βάσει των χρόνων που αναφέρουν κάποιοι περιηγητές, υπολογίστηκε ότι ο μέσος ταξιδιώτης χρειάζονταν 8 ημέρες για να φθάσει με άλογο από το Δυρράχιο στη Θεσσαλονίκη και άλλες 13 από την Θεσσαλονίκη στο Βυζάντιο. Τρεις βδομάδες συνολικά.

Από το Δυρράχιο η Εγνατία ακολουθούσε πορεία νοτιοδυτική, παράλληλα με την κοίτη του ποταμού Γενούσου (σημερινού Shkumbin), για να κατευθυνθεί στη συνέχεια ανατολικά προς το Elbasan και την Αχρίδα. Σε όλη τη διαδρομή αυτή σώζονται εξαιρετικά τμήματα του οδοστρώματος της Εγνατίας, αλλά και βάθρα και φορείς γεφυρών. Η Αχρίδα κτίστηκε ακριβώς επάνω στην αρχαία Λυχνιδό, σημαντική ιλλυρική πόλη που μετά τον 4^ο π.Χ. αιώνα προσαρτήθηκε στην Μακεδονία.

Από το υψόμετρο των 700 μέτρων της Αχρίδας, η οδός, ακολουθώντας τη σημερινή άσφαλτο, βορείως των λιμνών Οχρίδας και Μεγάλης Πρέσπας, σε υψόμετρα 1200 μ., έφθανε στο Diavat (Διαβατό). Από το Διαβατό συνέχιζε μέχρι την Ηράκλεια δύο χιλιόμετρα νότια του Μοναστηρίου (Bitola). H Ηράκλεια των Λυγκιστών ιδρύθηκε από τον Φίλιππο Β’ και αργότερα εξελίχθηκε σαν μια από τις σημαντικότερες επισκοπές της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Από την Ηράκλεια (Μοναστήρι) μέχρι τη Θεσσαλονίκη

Η πορεία της Εγνατίας από την Ηράκλεια προς την Σιταριά, ανατολικά της Φλώρινας, εικάζεται από μιλιοδείκτη που βρέθηκε κοντά στον οικισμό. Από την Σιταριά η Εγνατία ακολουθούσε το πέρασμα (Κιλί Δερβέν) μεταξύ των ορέων Βέρνου (Βίτσι) και Καϊμακτσαλάν. Στη συνέχεια περνούσε νότια από τις λίμνες Πετρών και Βεγορίτιδας. Περνώντας από το Φαράγγι έφθανε στο χωριό Δροσιά και στη συνέχεια μέχρι το χωριό Άγρα μέσα από τα στενά της Εδέσσης, όπως και η σημερινή άσφαλτος και σιδηροδρομική γραμμή. Από τον Άγρα μέχρι την Έδεσσα ακολουθούσε πορεία δυτικά, κατεβαίνοντας με ήπια κλίση προς τον κάμπο της Έδεσσας. Στο σημείο εκείνο, δίπλα στην παλιά οδό, υπήρχαν και τα μοναδικά ίχνη της Εγνατίας στη Δυτική Μακεδονία, τα οποία δυστυχώς καταστράφηκαν πρόσφατα κατά την διαπλάτυνση του υπάρχοντος δρόμου. Στην Έδεσσα, κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό αποκαλύφθηκε ρωμαϊκό λουτρό και μιλιοδείκτης, που θεωρείται μέρος συγκροτήματος στάσης (πανδοχείο) της Εγνατίας. Στην Έδεσσα υπάρχει επίσης ρωμαϊκή πλακόστρωτη οδός με κίονες στις δύο πλευρές της.

Από την Έδεσσα μέχρι την Θεσσαλονίκη, κανένα υπόλειμμα της Εγνατίας δεν έχει εντοπιστεί, ενώ πιστεύεται ότι αυτή ακολουθούσε την πορεία της σημερινής οδού.

Επόμενος σταθμός της Εγνατίας ήταν η Πέλλα, αφού προηγουμένως περνούσε νότια της αρχαίας Κύρρου. Η Πέλλα ήταν η παλιά πρωτεύουσα του μακεδονικού Βασιλείου και κατά τον Ξενοφώντα, μεγίστη των Μακεδονικών πόλεων.

Από την Πέλλα μέχρι την Θεσσαλονίκη η Εγνατία διέσχιζε δύο ποτάμια. Τον Αξιό (Βαρδάρη) και τον Εχέδωρο (Γαλλικό), αλλά κανένα ίχνος ρωμαϊκής γέφυρας δεν σώζεται.

Περιηγητές αναφέρουν ότι η οδός έφτανε στην δυτική πύλη της Θεσσαλονίκης (Χρυσή Πύλη του Βαρδάρη) και στη συνέχεια διέσχιζε την πόλη για να εξέλθει από την Ανατολική πύλη. Βάση όμως ευρεθέντων μιλιοδεικτών και της μορφολογίας του εδάφους, συμπεραίνεται ότι η αρχαία οδός περνούσε έξω από τα τείχη, έπαιρνε κατεύθυνση βορειοανατολικά, παράλληλα με τη σημερινή οδό προς Λαγκαδά, για να αποφύγει τα υψώματα του Χορτιάτη

Κατά την επέκταση των τειχών που έγινε τον 1ο αιώνα μ.Χ., η Χρυσή Πύλη μεταφέρθηκε στην Εγνατία οδό, εντάσσοντάς την μέσα στα τείχη της Θεσσαλονίκης. Κατά τις εκσκαφές του μετρό, στη στάση Βενιζέλου, κάτω από την σύγχρονη οδό Εγνατίας, βρέθηκε τμήμα της αρχαίας Εγνατίας. Πρόκειται για την decumanus των Ρωμαίων και για την «Μέση οδό» των Βυζαντινών, που διέσχιζε επί αιώνες την Θεσσαλονίκη, στρωμένος με μαρμάρινες πλάκες και έχοντας στα πλαϊνά του κτίρια, καταστήματα και εργαστήρια. Η οδός έχει διασωθεί σε εξαιρετική κατάσταση και σε μήκος περί τα 77 μέτρα σε βάθος έξι – επτά μέτρων.

Η Θεσσαλονίκη που ιδρύθηκε από τον Κάσσανδρο το 316 π.Χ, αναφέρεται από τον Στράβωνα ως η πολυανθρωπότερη όλων των Μακεδονικών πόλεων, ενώ μετά τη μάχη των Φιλίππων οι νικητές Μάρκος Αντώνιος και Οκταβιανός, θα εισέλθουν θριαμβευτές σ΄.αυτήν και θα την ανακηρύξουν «Ελεύθερη Πόλη»

Από την Θεσσαλονίκη μέχρι την Αμφίπολη

Επόμενος σταθμός της Εγνατίας ήταν η Λητή, πάλαι ποτέ σημαντική πόλη της Μακεδονίας, ενώ συνέχιζε νοτίως της λίμνης Κορώνειας, φθάνοντας στην Απολλωνία, η οποία ήταν σταθμός της Εγνατίας και σημαντική πόλη που προϋπήρχε του Φιλίππου Β’. Ίχνη λιθόστρωτου μήκους 100μ. και πλάτους 3,5 μ. εντοπίστηκαν στη σημερινή Απολλωνία. Η Εγνατία συνέχιζε νοτίως και της λίμνης Βόλβης, παράλληλα με την παλιά εθνική οδό Θεσσαλονίκης Καβάλας, σε αντίθεση με τη σύγχρονη Εγνατία που ακολουθεί την χάραξη βορείως των λιμνών. Προχωρούσε ανατολικά και δια των στενών της Ρεντίνας εξερχόταν στον Στρυμονικό κόλπο.

Μιλιοδείκτες που βρέθηκαν στη θέση Ακρογιάλι, επιβεβαιώνουν την διέλευση της Εγνατίας παραλιακά από την περιοχή της Ασπροβάλτας και των Νέων Κερδυλλίων. Στη συνέχεια η οδός γεφύρωνε τον Στρυμόνα για να φτάσει στην σπουδαία Αμφίπολη που μας εντυπωσιάζει σήμερα, δίνοντας ευεργετική επικαιρότητα στην ανάδειξη της αρχαίας Εγνατίας. Η Αμφίπολη ιδρύθηκε από τους Αθηναίους στα 437 π.Χ. και στα 357 κατελήφθη από τον Φίλιππο Β΄ για να εξελιχθεί σε ένα από τα νευραλγικότερα κέντρα του Μακεδονικού Βασιλείου και κέντρο εκμετάλλευσης των χρυσωρυχείων του Παγγαίου.

Η διαδρομή της Αρχαίας Εγνατίας στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη

Από την Αμφίπολη η Εγνατία ακολουθούσε διαδρομή βόρεια του Παγγαίου για να αποφύγει τα τενάγη των Φιλίππων και έφτανε στους Φιλίππους, περνώντας μέσα από την αγορά της πόλης με το περίφημο θέατρο, αλλά και «θέατρο» της εμφύλιας μάχης Οκταβιανού και Αντώνιου εναντίον Βρούτου και Κάσσιου, 100.000 άνδρες συγκρούστηκαν στους Φιλίππους, με την ολοκληρωτική ήττα των “Δημοκρατικών”, όπως είχε προβλέψει το φάντασμα του Ιούλιου Καίσαρα, όταν εμφανίστηκε στον ύπνο του Βρούτου, την παραμονή της μάχης, λέγοντας την περίφημη φράση του «Οψόμεθα εις Φιλίππους».

Στη συνέχεια η Εγνατία έφθανε στην Νεάπολη, τη σημερινή Καβάλα, όπου το λιθόστρωτο σώζεται δίπλα στις στροφές του σημερινού δρόμου, στην περιοχή του Αγίου Σίλα, σταθμό του Αποστόλου Παύλου. Από τη Νεάπολη η Εγνατία ακολουθώντας την παραλιακή διαδρομή έφθανε στο Ακόντισμα, επόμενο σταθμό της Εγνατίας. Στη συνέχεια η Εγνατία γεφύρωνε το Νέστο στο ύψος του χωριού Παράδεισος που ταυτίζεται με την αρχαία θρακική πόλη Τόπειρο. Ακολουθώντας τη σημερινή χάραξη Ξάνθης- Κομοτηνής μέσω Ιάσμου, έφθανε στη βυζαντινή Κουμουτζηνά (Κομοτηνή) και στην Ρωμαϊκή Μαξιαμιανούπολη. Βάθρα της γέφυρας της Εγνατίας σώζονται στις όχθες του ποταμού Κομψάτου της Ροδόπης.

Στη συνέχεια ακολουθώντας τις νότιες πλαγιές της οροσειράς της Ροδόπης ανατολικά της Μαρώνειας, με σωζόμενα σε καλή κατάσταση τμήματα κοντά στο χωριό Κόμαρο, και περνούσε βορείως της Αρχαίας Ζώνης, με τον θαυμάσιο σήμερα αρχαιολογικό της χώρο, δίπλα στη θάλασσα. Η Ζώνη αναφέρεται πρώτα από τον Ηρόδοτο κατά την περιγραφή της εκστρατείας του Ξέρξη το 480 π.Χ.

Από τη Ζώνη η Εγνατία συνέχιζε παράκτια μέχρι την Αλεξανδρούπολη, περνώντας από την Μάκρη, την αρχαία Σάλη, σταθμό της Εγνατίας και αποικία της Σαμοθράκης, αλλά και σημαντική πόλη της Βυζαντινής και οθωμανικής περιόδου, όπου δυστυχώς, παλαιά γεφύρια στη διαδρομή της Εγνατίας μπαζώθηκαν πρόσφατα. Η Αλεξανδρούπολη πιστεύεται ότι καταλαμβάνει τη θέση της αρχαίας Τέμπυρας.

Η οδός συνέχιζε ανατολικά, παράλληλα με την εθνική οδό, προς την Τραϊανούπολη, το πιο σημαντικό διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο της Θράκης μέχρι τον 14^ο αιώνα, σταθμός αλλά και κέντρο για τη συντήρηση της οδού. Τμήματά της σώζονται κοντά στο χωριό Δορίσκο παράλληλα με την εθνική οδό Αλεξανδρούπολης Φερών.

Η διάβαση του Έβρου γίνονταν στο ύψος του οικισμού Πόρος των Φερών, ενώ υπάρχει και η άποψη ότι έφθανε στη σημερινή γέφυρα των Κήπων, μέσω του Αρδανίου. Έφθανε στα Κύψελα (Ίπσαλα) και από εκεί συνέχιζε ως την Κωνσταντινούπολη.

Προς Κωνσταντινούπολη

Μετά τα Ίπσαλα η χάραξη της Εγνατίας προς την Κωνσταντινούπολη ακολουθούσε την σημερινή οδό κατά μεγαλύτερο μέρος της, μέσω Κεσσάνης (Kesan), Μαλγάρων (Malgara), Ραιδεστού (Tekirdag), Περίνθου/Ηράκλειας (Marmara Ereglisi) και Σηλύβριας. Η Ραιδεστός (Βυζαντινή Βισάνθη), όπως και η Πέρινθος, ήταν αποικία των Σαμίων και σημαντικός σταθμός της Εγνατίας. Ο τελευταίος σταθμός της Εγνατίας πριν το Βυζάντιο ήταν η Μελαντιάς (Melandiada). Στην Κωνσταντινούπολη έμπαινε κατά πάσα πιθανότητα από την Χρυσή Πύλη, που ανήγειρε ο Θεοδόσιος ο Α’ γύρω στα 390 μΧ.

Η κατασκευή και η οργάνωση της Εγνατίας οδού

Το πάχος και οι επιστρώσεις του οδοστρώματος διαφοροποιούνταν ανάλογα με την ποιότητα του εδάφους. Το πάχος του οδοστρώματος ποικίλει από 0,25 έως 1,5 μέτρο και τα υλικά που χρησιμοποιούνταν (κροκάλες, αμμοχάλικο, ακατέργαστοι λίθοι, άμμος και ασβεστοκονίαμα), ήταν κυρίως τοπικής προέλευσης. Το πλάτος του δρόμου κυμαίνονταν από 4 έως 9 μέτρα, ανάλογα με τις ανάγκες της κυκλοφορίας. Ο κανόνας ήταν τα μεγάλα ευθύγραμμα τμήματα Οι ακτίνες καμπυλότητας στις στροφές ήταν μεγαλύτερες των 100 μέτρων, ενώ στις ορεινές διαδρομές εντοπίστηκαν στροφές με ακτίνα 10-20 μέτρων (όπως συμβαίνει και σήμερα στις λεγόμενες «φουρκέτες». Οι κατά μήκος κλίσεις της οδού ήταν μικρές (1-2%), όμως εφαρμόστηκαν και κλίσεις 18% στις ορεινές διαβάσεις. Υπήρχαν και οι εγκάρσιες κλίσεις του οδοστρώματος για την απορροή των υδάτων, της τάξης του 5-10%. Τα άκρα του οδοστρώματος οριοθετούνταν για ασφάλεια, με μεγάλους λίθους που προεξείχαν, ενώ στο μέσον του οδοστρώματος τοποθετούνταν επιμήκεις λίθοι για να ξεχωρίζουν τα δύο ρεύματα κυκλοφορίας.

Η κυκλοφορία γινόταν από το αριστερό ρεύμα για να μη τραυματίζουν οι αμαξηλάτες με το μαστίγιο που κρατούσαν στο αριστερό χέρι, τους αντιθέτως διερχόμενους.

Οι στάσεις της Εγνατίας ήταν για ανεφοδιασμό (ανά 10-20 χιλιόμετρα) ή για διανυκτέρευση, ανά 45-60 χιλιόμετρα, δηλαδή όσο το ταξίδι μιας ημέρας. Γι αυτό και οι μεγαλύτερες πόλεις που βρίσκονται στον άξονα της Εγνατίας απέχουν μεταξύ τους από 45-60 χιλιόμετρα. Υπήρχαν επίσης καταλύματα και καπηλειά, εκτός του επίσημου συστήματος.

Οι ταξιδιώτες κρατικοί υπάλληλοι και στρατιωτικοί έπρεπε να φέρουν ειδικά έγγραφα (διαβατήρια), ώστε να μπορούν χρησιμοποιούν τις αυτοκρατορικές άμαξες και τα άλογα, ενώ υπήρχαν και οι συνήθεις παραβάτες με τα πλαστά έγγραφα. Στους σταθμούς υπήρχε προσωπικό (κτηνίατροι, ιπποκόμοι, πεταλωτές) για την εξυπηρέτηση των ταξιδιωτών. Στις άμαξες που μετέφεραν εμπόρευμα επιβάλλονταν ένα είδος φόρου σαν διόδια.

Η χιλιομέτρηση της οδού γίνονταν με τα «μιλιάρια» που ήταν πέτρινες κυλινδρικές στήλες όπου αναγράφονταν εκτός από τα ρωμαϊκά μίλια (1,48 χιλιόμετρα) και άλλες πληροφορίες για τις πόλεις της διαδρομής.

Μια σύγχρονη διαδρομή για την ανάπτυξη του τουρισμού

Τα ίχνη της Εγνατίας οδού και η ιστορική της διαδρομή μέσα στα 2.500 χρόνια της ύπαρξής της, αποτελούν μια μεγάλη πρόκληση για την δημιουργία μιας σύγχρονης περιηγητικής διαδρομής. Μιας διαδρομής που θα συνδέει τους αρχαιολογικούς χώρους της Περιφέρειας, όλων των εποχών, της προϊστορικής, της κλασσικής αρχαιότητας, της Ρωμαϊκής εποχής, της Βυζαντινής και Οθωμανικής κυριαρχίας, της νεότερης ιστορίας. H Σαμοθράκη των μεγάλων Θεών και της παγκοσμιοποιημένης Νίκης, ο τύμβος της Δοξιπάρας, με τις άμαξες, η Ζώνη, τα Άβδηρα, η Μαρώνεια, οι Φίλιπποι και η Θάσος με τα αρχαία Θέατρά τους. H Αμφίπολη και οι κρυμμένοι ακόμη θησαυροί της, η Θεσσαλονίκη των Μακεδονικών χρόνων, η Αρχαία Πέλλα, η Βεργίνα, οι ρωμαϊκές πόλεις Μαξιμιανούπολη, Τραϊανούπολη και Πλωτινούπολη,, η Βυζαντινή και Οθωμανική Πρωτεύουσα Διδυμότειχο, η Βυζαντινή Παναγία της Κοσμοσώτηρας στις Φέρες, τα οθωμανικά τεμένη σε Διδυμότειχο (Βαγιατζίτ) Κομοτηνή και Ξάνθη, η κατοικία και το άγαλμα του Μωχάμετ Άλη, το Κάστρο και το Υδραγωγείο της Καβάλας, η Βυζαντινή και Οθωμανική Θεσσαλονίκη, τα οθωμανικά μνημεία των Γιαννιτσών, οι παλιές πόλεις του Σουφλίου, της Ξάνθης, της Καβάλας, της Θεσσαλονίκης με το σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ, οι παλιές πόλεις της Έδεσσας, της Βέροιας και της Φλώρινας κ.α., αποτελούν προορισμούς τεράστιου ενδιαφέροντος. Και αυτά μέσα στην ευνοϊκή συγκυρία των αποκαλύψεων του τάφου της Αμφίπολης, στα όρια της Περιφέρειας, που θα αποτελέσουν σπουδαίο κίνητρο για προσέλκυση επισκεπτών μέσω της διαδρομής της Εγνατίας, αλλά και ένα επί πλέον ακαταμάχητο επιχείρημα για την υλοποίηση της πρότασης.

Η διαδρομή θα έχει τέσσερις εισόδους ανατολικά και τρεις δυτικά: Μια από την Ανατολική Βουλγαρία (Ρωμυλία) και την Ρουμανία, μία από την Αδριανούπολη μέσω Ορμενίου και Καστανιών, μια από την Κωνσταντινούπολη μέσω των Κήπων και μια ακτοπλοϊκώς από την Τροία –Τσανάκαλε και στη συνέχεια στην Ίμβρο, στη Σαμοθράκη και στην Αλεξανδρούπολη. Δεδομένου μάλιστα ότι η παρακείμενη παραθαλάσσια αρχαία Ζώνη ήταν η κυριότερη πόλη των Κικόνων, τότε η διαδρομή Τροίας – Ζώνης θα μπορούσε να αναπαριστά το πρώτο τμήμα της περιπλάνησης του Οδυσσέα στο ταξίδι του για την Ιθάκη.

Από τα δυτικά θα υπάρχει μια είσοδος της διαδρομής από τον Προμαχώνα (Βουλγαρία), μία από τους Ευζώνους (δυτικά Βαλκάνια) και μια από την Ηγουμενίτσα για την Ιταλία, μέσω της Νέας Εγνατίας για να συνδέσουμε την Ρώμη με την Κωνσταντινούπολη όπως στα Ρωμαϊκά χρόνια.

Η υλοποίηση της πρότασης

Η σχεδόν ταύτιση της αρχαίας και της σύγχρονης Εγνατίας θα μπορούσε να δώσει πολλές καινοτόμες προτάσεις, σε συνδυασμό με την τεχνολογία της ψηφιακής επικοινωνίας και απεικόνισης (GPS, έξυπνα κινητά, τάμπλετ κλπ) για την συνεχή ιστορική ενημέρωση των ταξιδιωτών που θα διανύουν τον αρχαιότερο οδικό άξονα με την μεγάλη ιστορική σημασία των τόπων της διαδρομής του, των ιστορικών προσώπων και των μύθων. Για όλα αυτά χρειαζόμαστε ένα εμπνευσμένο «σενάριο», μια αφήγηση που θα συνδυάζει την ιστορική αλήθεια με τον μύθο και το τουριστικό ενδιαφέρον, με καμβά την Εγνατία των 2.500 χρόνων.

Ακόμη και οι στάσεις της σύγχρονης Εγνατίας (που δεν κατασκευάστηκαν ακόμη), θα μπορούσαν να παραπέμπουν άμεσα ή έμμεσα, στις στάσεις της αρχαίας Εγνατίας όπου υπάρχουν σχετικά ευρήματα (Ακόντισμα, Τραϊανούπολη κ.α.), με την κατασκευή τους στο ίδιο σημείο ή με την αρχιτεκτονική τους μορφή.

Η πρόταση μπορεί να μετατραπεί σε πρόγραμμα που θα υποστηριχθεί στο Νέο ΕΣΠΑ 2014-2020 μέσω μίας Ολοκληρωμένης Εδαφικής Επένδυσης η οποία αποτελεί ένα από τα εργαλεία εφαρμογής της Ολοκληρωμένης Χωρικής Ανάπτυξης. Ένα παρόμοιο πρόγραμμα υλοποιείται ήδη από την Περιφέρεια Ηπείρου, σε συνεργασία με το Σωματείο Διάζωμα..

Ήδη η διαχειριστική αρχή της Περιφέρειας ΑΜΘ, επεξεργάζεται την πρόταση του Διαζώματος, το οποίο θα αναλάβει και καθοριστικό ρόλο στις ενέργειες, όπως την επιστημονική σύνταξη των ενημερωτικών φυλλαδίων, την ψηφιακή ξενάγηση, το «ζωντάνεμα» των χώρων θέασης και ακρόασης, γιατί όχι και της ίδιας της Εγνατίας σε σωζόμενα τμήματά της. Η «αειφορία» της Εγνατίας και των μνημείων στην πράξη.

Οι συνέργειες της Περιφέρειας με το Διάζωμα, την Περιφερειακή και Τοπική Αυτοδιοίκηση, τους τουριστικούς επαγγελματίες, τα μέσα μεταφοράς, τους βιοτέχνες αναμνηστικών, τους παραγωγούς τοπικών προϊόντων με ονομασία προέλευσης ιστορικών τοπωνυμίων (κρασί, μετάξι, λάδι, κρέας, γαλακτοκομικά κλπ), τα μέσα ενημέρωσης και όποιους άλλους η φαντασία και η καινοτόμες προτάσεις τους είναι συμβατές με το πρόγραμμα, θα συμβάλλουν στην σύνδεση του εγχειρήματος με την τοπική οικονομία και την ανάπτυξη της περιοχής. Ιδιαίτερα είναι σημαντική η συγκυρία της κατάργησης της βίζας για τους Τούρκους επισκέπτες και η αύξηση του ρεύματος τουριστών από Βουλγαρία, Ρουμανία και Ρωσία.

Αντίστοιχα θα λειτουργήσουν και οι άλλες είσοδοι από Βουλγαρία, ενώ βάρος θα δοθεί και στην ενδοπεριφερειακή κινητικότητα και περιήγηση, με μια καμπάνια «γνωρίστε τα μνημεία της Περιφέρειάς μας», παράλληλα με την ανάπτυξη της περιφερειακής συνείδησης.

Χαρακτηριστικά της διαδρομής

Η πολιτιστική – αρχαιολογική διαδρομή θα αποτελέσει ένα επώνυμο τουριστικό προϊόν, το οποίο διαμορφώνεται με βάση ένα συγκεκριμένο συνεκτικό στοιχείο.

• Κεντρικό θέμα /συνεκτικό στοιχείο: Η αρχαία Εγνατία οδός
• Καλυπτόμενη χωρικά περιοχή: Μακεδονία- Θράκη
• Επωνυμία – Brand name: Via Egnatia

Στόχο έχει να αποτελέσει κινητήριο μοχλό για την βιώσιμη κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά ανάπτυξη της συγκεκριμένης περιοχής με την προσδοκία:

• Να προσελκύσει επισκέπτες στην ορισμένη περιοχή σε συνδυασμό και την συγκυρία της διευκόλυνσης έκδοσης βίζας των Τούρκων τουριστών και της ελεύθερης διακίνησης των επισκεπτών από τις χώρες της Ε.Ε. Βουλγαρία και Ρουμανία.
• Να δημιουργήσει ευκαιρίες στις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην συγκεκριμένη περιοχή να αυξήσουν τα έσοδά τους και να προσελκύσει νέες.

• Να επιμηκύνει την τουριστική περίοδο.

Προϋποθέσεις για την επιτυχία της διαδρομής:

• Υποδομές των αξιοθέατων : μνημεία, μουσεία, χώροι περιήγησης και υποδομές υποστήριξης αυτών (Εκδοτήρια εισιτηρίων, τουαλέτες, καταστήματα μουσείων, wifi, χώροι στάθμευσης, σημάνσεις κλπ)
• Υποδομές διασύνδεσης & περιήγησης: Τελωνειακές υποδομές, οδικό δίκτυο, ακτοπλοϊκό δίκτυο, μονοπάτια πεζοπορίας, ποδηλατόδρομοι, συγκοινωνίες, πεζόδρομοι, διαδρομές μέσα στην πόλη προσπελάσιμες και συντηρημένες,
• Επιχειρήσεις που προσφέρουν ποιοτικές και καινοτόμες, υπηρεσίες και συμμετέχουν στο δίκτυο για την διαχείριση της διαδρομής.

Οι προκλήσεις του εγχειρήματος

• Ο επιτυχής σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης δράσης πολιτιστικής διαδρομής προϋποθέτουν την ενεργό συμμετοχή πολλών «παικτών» που θα συνεργαστούν, θα συμφωνήσουν και θα υιοθετήσουν το όλο εγχείρημα.

Προϋποθέτουν δηλαδή αποτελεσματικές συνέργειες

• Οι παίκτες αυτοί είναι πρώτιστα οι τοπικοί παράγοντες– αιρετοί των ΟΤΑ κάθε βαθμίδας, οι τοπικοί επιχειρηματίες (Ξενοδόχοι, Tour operators- μεταφορείς, παραγωγοί τοπικών προϊόντων κλπ). Στην συνέχεια αρκετοί φορείς της κεντρικής διοίκησης, λόγω αρμοδιότητας : Υπουργεία. Τουρισμού, Πολιτισμού, ΠΕΚΑ, Υποδομών και Μεταφορών, κλπ.
• Για τη συμμετοχή των πολιτών προτείνεται η παρουσίαση επεξεργασμένων προτάσεων στις τοπικές κοινωνίες, που θα πρέπει να διατυπώσουν τις παρατηρήσεις τους και να τις υιοθετήσουν.

Τεχνική ομάδα υποστήριξης και επιτροπής παρακολούθησης

Προκειμένου να εξασφαλιστεί η ικανοποιητική λειτουργία και συντήρηση της Διαδρομής, ως θεματικού τουριστικού προϊόντος απαιτείται η εξ αρχής επιλογή και εγκατάσταση αποτελεσματικού Φορέα Διαχείρισης. Η εξειδίκευση θα πρέπει να γίνει στα εξής επί μέρους τμήματα:

1. Απαιτούμενες υποστηρικτικές υποδομές (Φορέας υλοποίησης Περιφέρεια ΑΜΘ)
2. Επεμβάσεις σε μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους (Φορέας Υλοποίησης: υπηρεσίες του Υπ. Πολιτισμού)
3. Δημιουργία Φορέα Διαχείρισης–Λειτουργίας
4. «Soft» ενέργειες
   Σήμανση των χώρων, Ψηφιακές υποδομές, Σύνδεση με την τοπική οικονομία, Δημιουργία κοινής ταυτότητας και λογότυπου της διαδρομής κ.α

Πού βρισκόμαστε σήμερα

Η Περιφέρεια Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης έχει αρχίσει να επεξεργάζεται την πρόταση για την ένταξή της στην νέα προγραμματική περίοδο του ΕΣΠΑ. Πρέπει να σημειωθεί ότι στο ΕΣΠΑ 2014-2020, εν όψει αυτής της πρότασης, έχει συμπεριληφθεί από την απελθούσα Περιφερειακή αρχή, το κατάλληλο γενικό πλαίσιο για την «υποδοχή» και την επιλεξιμότητα του προγράμματος. Έτσι στη δράση 4.3 «Ολοκληρωμένη εδαφική επένδυση» αναφέρεται στην υλοποίηση «σχεδίων ολοκληρωμένης ανάπτυξης περιοχών που συγκροτούν δίκτυο πολιτιστικών–φυσικών πόρων με στόχο την τουριστική αξιοποίηση». Στη συνέχεια και στην «ολοκληρωμένη χωρική επένδυση Τουρισμού-Πολιτισμού» αναφέρει ότι «υπάρχουν ευκαιρίες επένδυσης ώστε ο τομέας του τουρισμού- πολιτισμού να αποτελέσει κινητήριο δύναμη για την ανάπτυξη της περιοχής και να καταστεί η ΠΑΜΘ «τουριστικός προορισμός αριστείας» και ότι στόχος είναι ο σχεδιασμός χωρικών-πολιτιστικών οντοτήτων δηλαδή «εξειδικευμένων τουριστικών προορισμών».

Η αλλαγή στην διοίκηση της Περιφέρειας, μετά τις εκλογές του Μαΐου, απαιτεί ένα εύλογο χρονικό διάστημα για ενημέρωση της νέας Περιφερειακής Αρχής, αλλά με το δεδομένο ότι οι προθεσμίες για την ένταξη στο ΕΣΠΑ τρέχουν. Το ίδιο θα πρέπει να γίνει και με το νέο υπουργό Ανάπτυξης, ενώ θεωρείται δεδομένη η στήριξη της Υπουργού Τουρισμού. Είναι βέβαια απαραίτητη η υιοθέτηση της πρότασης και από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τους άλλους αναπτυξιακούς και τουριστικούς φορείς της Περιφέρειας.

ΣΗΜ: Πληροφορίες για την Αρχαία Εγνατία και αρκετές φωτογραφίες αυτής της παρουσίασης λήφθηκαν:

1. Από τον αρχαιολογικό οδηγό με τίτλο «Ιστορία και διαδρομή της ΕΓΝΑΤΙΑΣ οδού στον χώρο της Θράκης» της αρχαιολόγου Πολυξένης Τσατσοπούλου, της ΙΘ εφορίας Κομοτηνής που εξέδωσε το Υπουργείο Πολιστισμού.
2. Από το βιβλίο του Γιάννη Λώλου «Εγνατία Οδός», εκδόσεις «ΟΛΚΟΣ»
3. Από την έκδοση της Εταιρείας «Εγνατία Οδός Α.Ε.»
4. Για την πρόταση της ολοκληρωμένης εδαφικής επένδυσης συνέβαλε η κυρία Μπέττυ Χατζηνικολάου, Εμπειρογνώμων σε θέματα τουρισμού, συνεργάτης του «Διαζώματος»

==================

Κατεβάστε το αρχείο της παραπάνω παρουσίασης σε μορφή Powerpoint εδώ.

Άρθρο Γιάννης Λασκαράκης